خشم و غضب محیط خانه را به میدان جنگ تبدیل می‌کند

به گزارش روابط عمومی سرای محله«تهرانسرشرقی» و به نقل از فارس، در پیش پیامبر مردی را می ستودند که او مردی عظیم و با قدرت است. پیامبر پرسید: چگونه؟ گفتند: با هرکسی کشتی بگیرد او را به زمین می‌خواباند و زورش به همه می‌رسد.

رسول حق(ص) فرمود: نیرومند و قهرمان کسى نیست که در کشتى، رقیب خود را بر زمین زند بلکه نیرومند کسى است که در موقع خشم، مالک نفس خود باشد. موسى بن جعفر (ع) بر هارون الرشید وارد شد در حالى که او بر مردى خشمگین شده بود، امام (ع) فرمودند: شما براى خداوند غضب کنید، و نباید بیش از آنکه آن مرد از خودش ناراحت باشد تو از وى زیادتر ناراحت گردى.

یکی از صفاتی که باعث همدلی اعضا و استحکام بنیان خانواده می‌شود فروخوردن خشم است. از آنجا که خانواده اولین محیطی است که منشِ فرزندان در آن شکل می‌گیرد، و والدین اولین مربیانی هستند که قادرند فرزندان خویش را با صفت فروخوردن خشم در عمل و گفتار آشنا سازند، و با رفتار خویش آن‌ها را در ترک غضب یاری دهند. این نوشتار قصد بیان اثرات فروخوردن خشم به استناد قرآن و روایات، در خانواده را دارد.

معنای غضب
غضب حالتى در نفس است که کارهاى معمولى یا غیر منتظره آن را به وجود مى‏آورد و باعث مى‏شود که عقل از حالت تعادل خود بیرون بیاید. انسان خشمناک راه درست را نمى‏شناسد و بر فکر و اراده خود تسلط ندارد(طب النبى(ص) ، ص157) اما باطن این صفت در کلام امیر المؤمنین هویداست.

امام علی(ع) فرمود: غضب آتشى است مشتعل، کسى که خشم خود را فرو نشاند، آن آتش را خاموش کرده است و آن کس که غضب را به حال خودش آزاد گذارد خود اوّلین کسى است که در شعله‏هاى آن خواهد سوخت. (الحدیث ، ج‏1، ص144) اصل غضب از صفات شیطان است. و شیطان برای ایجاد تفرقه میان مردم پیوسته در تلاش است.

غضب بهترین وسیله برای رسیدن به اهداف شیطان است. پیامبر(ص) فرمود: غضب پاره‏ای از آتش شیطان است که آن ایمان را ضایع می‌گرداند چنانچه سرکه عسل را ضایع می‌کند و گفت ابلیس علیه اللعنة که غضب کمند من است و آلت صید من است و به وسیله آن باز می‌گیرم بهترین خلقان را از بهشت و راه آن. (کاشف الاستار، ص 188) خانواده و در رأس آن والدین عزیز با شناخت مفهوم غضب نسبت به این صفت احساس تنفر پیدا خواهند نمود.

ضرورت ترک غضب
در بعضی از خانواده‌ها بزرگ خانواده نمایش قدرت را به چشم قره رفتن یا عصبانی شدن و غضب خویش را تا زد و خورد کلامی و تحقیر طرف مقابل و تنبیه بدنی پیش می‌برند و از عواقب خطرناک آن غافل هستند. همیشه گفته شده در موقع عصبانیت تصمیم نگیرید. چرا که بعضی وقت ها انسان دست به کاری می زند که ممکن است برای جبران آن خسارت سال‌های زیادی از عمر خود را تلاش کند و در آخر به نتیجه‌ای هم نرسد و سرزنش دیگران برای او بماند.

گاهی وقت‌ها موجب مرگ طرف مقابل را در پی خواهد داشت که دیگر پشیمانی سودی ندارد. و خسارت وارده با هیچ چیزی در دنیا جبران پذیر نیست. گاهی خشم و غضب والدین باعث می‌شود که فرزندان نیز با دیگران یا حتی با کوچک‌تر خود همان رفتار ناصحیح پدر و مادر را ادامه خواهند داد. حتی اگر غضب والدین به زد و خورد بدنی یا لفظی ارتقا یابد، سبب می‌شود رفتار والدین برای فرزند عادی شده و عکس العمل او نسبت به عمل والدین به بی تفاوتی و یا لجبازی تغییر کند. چه بسا وقتی فرزند حس کند والدین همیشه او را دعوا می کنند و تشویقی در کار نیست، برای خوب بودن هیچ تلاشی نمی‌کند و در نتیجه پیشرفت نمی‌کند هیچ کم کم در کارهای خویش و حتی در زندگی خود را بازنده حس میکند.

در این حال به جای این که محیط خانه برای فرزند آرامش بخش باشد از نظر او به  میدان جنگی تبدیل شده که مدام باید از خود دفاع کند در چنین خانه‌ای فرزند احساس ناامنی خواهد داشت. او ممکن است برای رهایی از این حس به کسانی پناه برد که منفعت شخصی برای آن‌ها مهم تر از توجه به آسیب روحی فرزند شما باشد. فرزند ناخواسته به هزاران کارخلاف سوق داده خواهد شد. آن وقت باز هم پشیمانی والدین سودی به حال فرزند بزهکارش ندارد.

در کلام امیر المؤمنین (ع) آمده است: خشم و غضب آلودگى باعث فساد و تباهى عقل است و آدمى را از راه صلاح و صواب دور می‌سازد. حتی خشم شدید، چگونگى گفتار را تغییر می‌دهد، اساس استدلال را بهم مى‏ریزد، تمرکز فکر را از میان مى‏برد، و فهم آدمى را پراکنده می‌سازد. بدتر از آن خشونت و تندخوئى خود نوعى از دیوانگى است، زیرا تندخو پس از تسکین خاطر و به خود آمدن پشیمان مى‏شود.

اگر کسى پس از تندى  پشیمان نشد جنونش ثابت و پابرجا است. (الحدیث، ج‏1، صص148- 145) پس برای ترک غضب دانستن این امور کافی است که شخص به کنترل این صفت همت گمارد.

منشاء غضب
برای کنترل این صفت با دانستن علت آن و از بین بردن سبب آن خانواده و حتی شخص دارای این صفت ترغیب می‌شود که علت‌های غضب را در خود از بین ببرد. امام صادق (ع) فرمودند: حواریون به عیسى بن مریم گفتند: اى معلم نیکی‌ها به ما بگو کدام چیز از همه سخت‌تر است، فرمودند: سخت‌ترین چیزها غضب خداوند می‌باشد، گفتند: چگونه باید از غضب خدا خود را نگهدارى کرد فرمودند: خودتان غضب نکنید، سؤال کرد: غضب از کجا شروع‏ مى‏شود، فرمودند: از تکبر، زورگوئى و تحقیر مردم. (بحار الانوار، ج‏2، ص617) اما باید به این نکته اشاره کرد که نباید غضب را به کلی در وجود خویش ریشه کن نمود.

بلکه در مقابل ظلم کافران باید ایستاد و با تمام قدرت تا دفع ظلم مبارزه کرد در غیر این صورت ظالم بر ما مسلط خواهد شد و عواقب شومی را به دنبال خواهد داشت. امام موسى کاظم (ع) فرمودند: هر کس در هنگام جفاى اشخاص غضب نکند شکر نعمت را به جاى نیاورده است.

رضایت مردم در برابر غضب خدا
غضب و خشم ودیعه‌ای الهی است که شایسته نیست به افراط یا تفریط کشده شود گاهی آن قدر پیشرفت کند که اطرافیان از ترس جرأت حرف زدن با انسان را نداشته باشند. گاهی بعضی خانواده‌ها چنان از آن طرف بام پرتاب می‌شوند که حتی در مقابل گناه فرزند نه تنها عکس العملی از خود نشان نمی‌دهند وسکوت را پیشه خود می‌سازند بلکه حتی برای اینکه جایی در دل فرزند داشته باشند خود نیز با ارتکاب بدی با فرزند شریک می‌کنند. در این صورت ناراحتی خداوند را به بهای ناچیز رضایت فرزند برای خود به ارمغان می آورند.

امام باقر (ع) فرمود: هر کس خوشنودى مردم را به غضب خداوند ترجیح دهد، ستایشگران او که در میان مردم می‌باشند او را مذمت خواهند کرد و نکوهش خواهند نمود اما هر کس از خداوند اطاعت کند و رضایت او را بخواهد اگر مردم هم با وى دشمنى کنند خداوند دشمنان را از او دفع می‌کند، و حاسدان را از وى دور می‌گرداند، و ستم ستمگران را از او دور می‌سازد، و خدا یاور و پشتیبان او است. (بحار الانوار، ج‏2، ص669)  حتی با این کار از دین خارج می‌گردند.

رسول خدا(ص) فرمودند: هر کس سلطان ستمگرى را خوشنود کند و خدا را به خشم بیاورد از دین خدا خارج می‌گردد. (بحار الانوار، ج‏2، ص670)

برخورد با دیگران در قرآن
در برخورد با طرف مقابل خشم و غضب و حتی تحقیر کردن و تنبیه بدنی بدترین راه مناسب است. در صورتی که قرآن راه‌های مختلفی را معرفی نموده است.

1- گاهی می‌گوید:  بخشش، تا دستور الهی برسد. در سوره بقره آیه 109 چنین می‌خوانیم: « ... فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ... »‏. عفو و بخشش کنید تا وقتى که دستور الهى فرا رسد.

2- گاهی می‌گوید:  خشم خود را فرو خور که خداوند نیکوکاران را دوست دارد. در سوره آل عمران آیه 134 چنین می‌خوانیم: «وَالْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ‏» فرو برندگان خشم و عفوکنندگان از مردم و خدا اهل احسان را دوست دارد.

3- گاهی می‌گوید: از نادان اعراض نما. در سوره اعراف آیه 199 چنین می‌خوانیم: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ‏» عفو و گذشت را پیشه کن و بکار خوب امر کن و از نادانان اعراض چشم‏پوشى نما.

4- گاهی می‌گوید: ببخش، تا خدا تو را ببخشد. در سوره نور آیه 23 چنین می‌خوانیم: «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» و این مؤمنان عفو و گذشت کنند آیا دوست نمی‌دارند که خدا شما را ببخشد؟ و خداوند بخشنده مهربان است.

5- گاهی می‌گوید: با احترام رفتار کن. در سوره فرقان آیه 65 چنین می‌خوانیم:« ... وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً» هنگامى که نادانان حرف‌های بد به آنها می‌گویند آن‌ها در پاسخ سلام و احترام می‌کنند. یکی از بهترین سفارش

5- گاهی می‌گوید: بدی طرف مقابل را با خوبی جواب می‌دهند. در سوره  قصص آیه 55 چنین می‌خوانیم: «وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ» به وسیله اخلاق و رفتار خوب بدی‌ها را از بین می‌برند.

بخشش، فرو خوردن خشم، به رو نیاوردن، با احترام رفتار کردن و بدی طرف مقابل را با خوبی جواب ‌دادن واکنش‌های مثبتی است که در کتاب الهی بیان گردیده است. هرکدام از این رفتارها با توجه به رفتار و اخلاق طرف مقابل به تنهایی کافی است که طرف مقابل را شرمنده و تحت تأثیر قرار داده و او را به بهتر شدن سوق ‌دهد. چون از طرف خالق انسان آن عالم کل مطرح شده است. با این حال بعضی از والدین ندانسته  غضب را برای تربیت فرزند حتی برخورد با طرف مقابل قرار می‌دهند و از کار خویش نتیجه ای مخالف خواسته خود دریافت می‌دارند.

درمان غضب
برای درمان و کنترل صحیح آن سه مرحله نیاز دارد: بینش و آشنایی از آثار زیان‌بار خشم در زندگی فردی و بازخورد آن در اجتماع و حتی قیامت و آثار مثبت فروخوردن خشم در خوش بختی فرد و مقایسه این دو با هم، دانستن علت آن و از بین بردن سبب های آن یعنی تکبر، زورگوئى و تحقیر مردم و دستور عملی از امامان.

امام باقر (ع) فرمودند: مردى غضب می‌کند و هرگز راضى نمی‌گردد این شخص با این اخلاق وارد دوزخ شود هر گاه کسى غضب کرد باید بنشیند و در این هنگام پلیدى شیطان از او دور می‌گردد، و اگر در حال نشسته غضب کرد باید برخیزد، و هر کس که به خویشاوندان خود غضب کرد باید به طرف او برود و خود را به او نزدیک سازد و با او تماس بگیرد، و رحم‏ها هر گاه با هم برخورد کردند غضب آن‌ها فروکش می‌کند (کاشف الاستار، ص: 189)

امام على(ع) فرمودند: یکى از شما غضب می‌کند و تا آنجا پیش می‌رود تا داخل آتش می‌گردد، اینک هر یک از شما که غضب کردید و با ارحام خود در افتادید خود را به او نزدیک سازید رحم هنگامى که با هم تماس گرفتند آرام می‌شوند و استقرار پیدا می‌کنند، ارحام به عرش خداوند آویزان هستند و مانند آهن به آن پیوسته‏اند، ارحام ندا می‌کنند و می‌گویند بار خدایا با کسانى که با ما ارتباط برقرار می‌کنند تو هم ارتباط داشته باش‏.(بحار الانوار، ج‏2،ص617)   

آثار فروخوردن خشم
در کلام امام صادق(ع) برای کظم غیظ به آثار زیر اشاره شده است:

1- شایستگی رفاقت: کسى که سه بار نسبت به تو خشمگین شود و در باره‏ات به بدى سخن نگوید شایسته رفاقت است، او را براى دوستى انتخاب کن.

2- پوشاندن بدی‌ها: هر کس غضب خود را جلوگیرى کند خداوند بدی‌های او را بپوشاند.(ثواب الاعمال ، ص299)

3- حرام شدن جسد بر آتش: کسى که به هنگام علاقه، ترس، میل و غضب مالک نفسش باشد، خداوند جسدش را بر آتش حرام مى‏نماید.‌(ثواب الاعمال، ص 343)

4- عفو الهی: هر کس از غضب خوددارى نماید خداوند روز قیامت از وى در می‌گذرد. (بحار الانوار، ج‏2، ص617)

با محبت است که می‌توان فضای معنوی خانواده را از نوع آلودگی‌ها پاک نمود. و رفتارهای هر کدام از اعضای یک خانواده به طور مستقیم و یا غیر مستقیم، دیگر اعضاء را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زندگی خانوادگی، زمینه ساز زندگی سعادتمند خواهد بود.